.svg)
دیوارنگاره میدان ولیعصر حامل چه پیامی است؟
فرهیختگان نوشت: «انتخابات در انحصار هیچ‌کس نیست. نه در انحصار روحانیون است، نه در انحصار احزاب است، نه در انحصار گروه‌هاست. انتخابات مال همه مردم است. مردم سرنوشت خودشان دست خودشان است و انتخابات برای تاثیر سرنوشت شما ملت است.» اینها بخشی از بیانات امام خمینی(ره) به تاریخ نهم اسفند ماه سال 1362 است که در دیدار با مدیران و کارکنان صداوسیما مطرح فرمودند. این کلام امام(ره) این روزها بر دیوارنگاره میدان ولیعصر نصب شده است. اگرچه 40 سال از این بیانات گذشته است اما همچنان برای امروز جریان‌های سیاسی ایران کارکرد دارد. این جمله انتخاب مناسب و دقیقی است برای اندیشه مردی که بنیانگذار جمهوری اسلامی است. امام(ره) در این بیانات مردم را رکن اصلی انتخابات می‌دانند و در ادامه صحبت‌هایشان گفته‌اند: «شنیده‌ام در دانشگاه بعضی از اشخاص رفته‌اند، گفته‌اند که دخالت در انتخابات، دخالت در سیاست است و این حق مجتهدین است. تا حالا می‌گفتند که مجتهدین در سیاست نباید دخالت بکنند. این منافی با حق مجتهدین است، آنجا شکست خورده‌اند حالا عکسش را دارند می‌گویند. این هم روی همین زمینه است، اینکه می‌گویند انتخابات از امور سیاسی است و امور سیاسی هم حق مجتهدین است هر دویش غلط است.» امام(ره) در ادامه بیاناتش در نسبت مردم با انتخابات، گفتند: «انتخابات بر فرض اینکه سیاسی باشد و هست هم، این دارد سرنوشت همه ملت را تعیین می‌کند، یعنی آحاد ملت سرنوشت زندگی‌شان در دنیا و آخرت منوط به این انتخابات است.»
بازخوانی و تاکید مجدد به آنچه امام در سال 1362 درخصوص انتخابات گفتند، از این جهت اهمیت دارد که وضعیت امروز جریان‌های سیاسی در نسبت با اندیشه امام(ره) بررسی شود. این بیانات در صورت گرافیکی بیلبورد میدان ولیعصر، جاگذاری دقیقی نداشته است و با بدسلیقگی یا بهتر بگوییم درنهایت محافظه‌کاری، به‌گونه‌ای قرار گرفته که کمتر حساسیت سیاسی ایجاد کند. با این حال همچنان این جملات امام(ره)، سنجه خوبی است برای مخاطبی که از مقابل این بیلبورد رد می‌شود تا مطابق آن، مواجهه سیاسیون را در نسبت با انتخابات 1403 قضاوت کند. آنچه امام فرمودند و بازخوانی تاریخی این جمله که «انتخابات در انحصار هیچ‌کس نیست» را باید کارشناسان سیاسی و تاریخی مورد قضاوت و بررسی قرار دهند و در گزارش پیش رو تلاش داریم اهمیت رسانه‌ای بیلبورد میدان ولیعصر در گوشزد کردن پیام‌ها را از منظر ارائه محتوای بصری بررسی کنیم.
بیلبورد میدان ولیعصر چطور متولد شد؟
اواسط سال 91 شهروندان تهرانی از میدان ولیعصر(عج) که گذر می‌کردند با دیدن بنر بزرگی که در ضلع شمال غربی میدان نصب شده بود، شاید نخستین چیزی که ذهن‌شان را به خود مشغول کرد این بود که چنین بنر بزرگی چطور با این ابعاد و این وزن، روی دیوار نصب شده است! این ابتدای قصه دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) بود؛ دیوارنگاره‌ای که از سال 91 بر ضلع شمالی غربی میدان ولیعصر(عج) و بر جداره بیرونی چند ساختمان قدیمی بلااستفاده نصب شد و از همان بدو نصب، به نقل محافل خبری و اجتماعی تبدیل شد. دیوارنگاره‌ای که میزبان موضوعات مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده و روز گذشته هم جدیدترین طرح آن برای انتخابات رونمایی شد.
اما بگذارید کمی بیشتر راجع به سابقه این دیوارنگاره بگوییم. دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) با همکاری مشترک شهرداری تهران و سازمان فرهنگ و رسانه‌ای اوج از سال 91 روی سازه‌ای فلزی نصب و اکران شد. مساحت این دیوارنگاره چیزی حدود هزار مترمربع است و وزن این بنر هم قریب به یک‌ونیم تن است. عباس صانعی که در آن زمان، مسئول خانه طراحان انقلاب اسلامی بود، در این‌باره گفت: «طبق برنامه بعد از تصویب سوژه‌ای که قرار است روی آن کار کنیم با طراحان مدنظر سازمان که متناسب با تخصص آنها و میزان ارتباط‌شان با سوژه مدنظر است، طرح بحث می‌کنیم و بعد از آنکه به ذهنیت مشترکی درباره سوژه رسیدیم، طراح اتودهای ابتدایی خود را ارائه می‌کند. مثل هر ایده گرافیکی دیگری این اتودها بررسی می‌شوند و اتود نهایی که انتخاب شد طراح کار نهایی را به انجام می‌رساند. طبعا بعد از اتمام کار هم چکش‌کاری‌های نهایی و انتخاب شعار انجام و کار برای چاپ ارسال می‌شود.»
کارکرد ویژه انتقال پیام
بیلبوردها بیش از آنکه تصویری برای زیباسازی یک شهر باشند، کارکرد ویژه‌ای برای انتقال پیام، فکر و اندیشه هستند. در زمانه فعلی، بیلبوردها یک رسانه مهم به‌حساب می‌آیند؛ رسانه‌ای که می‌تواند پیام خود را به موثرترین شکل ممکن به مخاطب خود منتقل کند. به رسانه‌ای که بیشترین اثربخشی را برای تبلیغات داشته باشد و موجب بقا و موفقیت تبلیغات شود، «رسانه اثربخش» می‌گویند. به بیان دیگر، رسانه‌ای که بتواند پیام را در مخاطبان درونی کند و قدرت نیازسنجی، نیازسازی، نیازمندی و نیازشناسی آنان را تحریک کرده و آنها را به عکس‌العمل وا دارد، رسانه‌ای اثربخش است. به‌طور معمول بیلبوردها در زمره رسانه‌های اثربخش جای می‌گیرند. برخی بیلبوردها ساده‌اند و با چند خط ساده شکل گرفته‌اند. برخی دیگر هم در حد طراحی و نقاشی‌های حرفه‌ای پیش‌رفته‌اند که دیوارنگاره‌ها میدان ولیعصر(عج) تهران جز‌ء همین دسته است. البته جالب است بدانید دیوارنگاری در جهان عمر طولانی دارد و در دوران یونان‌باستان، امپراتوری روم و ایران چنین نمونه‌هایی داشته‌اند؛ نمونه‌هایی که امروزه با نام دیوارنگاره در رده هنر مدرن طبقه‌بندی و به‌عنوان هنر عمومی از آنها یاد می‌شوند. این دیوارنگاره‌ها تصور رایجی را که می‌گفت آثار هنری تنها در گالری‌ها روی دیوار می‌روند، شکسته‌اند و نشان می‌دهند که می‌توان روی دیوارهای شهر هم آثار هنری را خلق کرد و از طریق آنها با مخاطب سخن گفت.
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) حاشیه و انتقاد هم کم نداشته، اما می‌توان آن را از بهترین و اثرگذارترین بیلبوردهای این سال‌ها دانست. در بیلبورد میدان ولیعصر(عج) می‌توان این انتقال پیام به مخاطب را به خوبی مشاهده کرد. طرح‌هایی که بنا بر اتفاقات روز سوژه‌هایشان دقیق انتخاب می‌شود و به همین علت هم به مسائل سیاسی و اجتماعی روز که بخش عمده‌ای از جامعه درگیر آن هستند، می‌پردازد. موضوعاتی که البته دایره محدودی هم ندارد و از حضور تیم ملی فوتبال در جام‌جهانی و دیگر ورزش‌ها در المپیک را دربرمی‌گیرد تا موضوع اجتماعی کمک به همنوعان و مسائل سیاسی مهم.
طرح‌هایی که دیده شد
بخش اصلی شهرت این دیوارنگاره نه به‌خاطر منحصربه‌فرد بودنش، بلکه به‌خاطر مضامینی است که روی آن نقش بسته است. شاید نخستین دیوارنگاره‌ای که به‌طور جدی دیده شد، دیوارنگاره‌ای بود که با الهام از یک طرح خارجی، سربازان آمریکایی را نشان می‌داد که روی کشته‌های کشورهای مختلف ایستاده و در تلاش بودند تا بر پشت کشته‌های کشورهای مختلف پرچم آمریکا را نصب کنند. طبق معمول این اتفاق با اعتراض رسانه‌های موافق برجام همراه شد و بخش دیگری از مردم و رسانه‌ها هم البته از این طرح استقبال کردند.
کم کم مضامین فرهنگی و اجتماعی جای خود را روی این دیوارنگاره باز کرد و شاهد طرح‌هایی بودیم که اعتراض سیاسی هیچ ارگان و حزبی را به همراه نداشت و مورد اقبال بیشتری در فضای اجتماعی قرار می‌گرفت. مثلا سلفی معروفی که در آن اقشار مختلف مردم با لبخند ایستاده بودند و پشت‌سرشان هم بناهای ماندگار و تاریخی ایران نقش بسته بود یا طرح دیگری که به‌مناسبت نیمه‌شعبان رونمایی شد و اقشار مختلف مردم همراه با رهبر انقلاب دوشادوش هم چشم انتظار حضرت صاحب‌الزمان(عج) ایستاده بودند. البته دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) نسبت به وقایع روز هم بی‌توجه نبوده، به‌طور مثال دو تصویری که روی این دیوارنگاره نقش بست و مربوط به شهید محسن حججی بود. طرح اول که ترسیم‌کننده مظلومیت این شهید والامقام بود و طرح دوم هم پیوند راه شهدا با نهضت جهانی پیاده‌روی اربعین حسینی. همچنین طرح شعار «کشورم سرزمین آرش‌هاست» که در آن نمایندگانی از اقشار مختلف رو به افق دارند و آرش کمانگیر هم به‌عنوان یکی از اساطیر باستانی ایران‌زمین تیر خود را به چله گذاشته تا همدلی ایرانیان را به تصویر بکشد.
حاشیه‌های بیلبورد میدان ولیعصر(عج)
یکی دیگر از مواردی که نشان می‌دهد بیلبورد میدان ولیعصر موضوعیت یافته، شدت و اندازه حواشی است که پیرامون آن شکل می‌گیرد. شهریورماه 1402، بیلبورد میدان ولیعصر(عج) تغییر کرد. بیلبوردی جدید که این بار سراغ بانک‌ها رفته بود و نقد جدی به بنگاه‌داری بانک‌ها کرده بود، نصب شد. این دیوارنگاره برگرفته از جمله مقام‌معظم‌رهبری در دیدار با اعضای هیات دولت در شهریور97 بود. ایشان با انتقاد از ادامه بنگاه‌داری بانک‌ها و کار‌های هزینه‌آور دیگر نظیر افزایش شعبه‌های بانکی گفتند: «بانک مرکزی باید با نظارت کامل و دقیق مانع بروز مشکلاتی نظیر مسائل سپرده‌گذاران برخی بانک‌ها و موسسات مالی شود. نظارت بانک مرکزی بر بانک‌ها موجب می‌شود بانک‌ها به این وضع نرسند. وقتی هم که به این وضع رسیدند بالاخره باید برخورد کرد. چرا بانک‌ها مشکل نقدینگی پیدا می‌کنند برای اینکه شعبه زیاد می‌کنند. برای اینکه آسایشگاه برای افراد خودشان می‌سازند. بنده یک وقتی در تهران از جایی عبور می‌کردم، دیواری طولانی بود که هرچی می‌رفتیم ادامه داشت! پرسیدم این تشکیلات عظیم برای کیست؟ گفتند مال فلان بانک است. بانک غلط می‌کند که چنین کاری کند. حالا اینکه تشکیلاتی است که لابد برای تفریح و این حرف‌هاست. بانک‌ها بنگاه‌داری می‌کنند. جلوی بنگاه‌داری بانک‌ها را بگیرید. بانک برای بنگاه‌داری نیست. البته باید از اول جلوی مشکلات گرفته شود، اما می‌توان با روش‌های موثر، با آن دسته از مراکز مالی که برای مردم مشکل به‌وجود می‌آورند، برخورد کرد.» تقریبا پنج‌سال از این صحبت‌ها گذشته بود و شاید خیلی‌ها این بخش از بیانات رهبری را فراموش کرده بودند. طرح این بیلبورد، یادآوری مهمی درخصوص مدیریت بانک‌ها بود. البته نکته قابل تامل اینکه هیچ‌وقت گفته نشد که چرا این جملات و بیلبورد، بعد از گذشت چند روز، به سرعت پایین کشیده شد.
یکی دیگر از بیلبوردهای حاشیه‌ساز میدان ولیعصر، بیلبوردی بود که در مهرماه 1401 با نام «زنان سرزمین من / بانوان مفاخر ایرانی» در میدان ولیعصر نصب شد و در کمتر از ۲۴ ساعت پایین کشیده شد. شلوغی‌های 1401 و اعتراض‌هایی که به این بیلبورد شد، باعث پایین آوردن آن شد. پارچه‌ای سفید با نوشته «زنان سرزمین من ایران» دوباره آمد و جایگزین شد. یکی از اولین واکنش‌ها به این بیلبورد را فاطمه معتمدآریا، بازیگر سینما و تلویزیون داشت. او در صفحه اینستاگرامش ویدئویی را منتشر و بعد از ساعتی پاک کرد و از مجریان طرح خواست تا از عکس او استفاده نکنند. مرضیه برومند دیگر زن هنرمندی بود که همان ساعات اولیه از بانیان بیلبورد درخواست حذف عکسش را کرد. ساعتی بعد ژاله علو بازیگر پیشکسوت نسبت به استفاده عکس خود اعتراض کرد و نوشت: «من در فضای مجازی نیستم و از طریق دوستان در جریان قرار گرفتم. تاکنون در هیچ تبلیغی حضور نداشته‌ام و اجازه‌ای هم از من گرفته نشده و...» نفیسه مرشدزاده نویسنده و روزنامه‌نگار با انتشار یادداشتی متذکر شد که استفاده از عکس پروفایل شخصی زنان بدون اجازه آنان بی‌احترامی و بی‌حرمتی است. مرشدزاده نوشت: «برای زنان سرزمین اینقدر ارزش قائلید که اجازه‌شان برای استفاده از عکس پروفایل شخصی‌شان در بیلبورد خیابانی را لازم نمی‌دانید...» بعد از این اعتراض‌ها، روابط‌عمومی سازمان اوج در توییتی در شبکه ایکس نوشت: «ما به‌عنوان سازمان هنری رسانه‌ای اوج همواره یکپارچگی ایران عزیز را مدنظر قرار داده‌ایم. تصویر دیوارنگاره تلاش کرده برای پاسداشت مقام زن، تعداد اندکی از زنان موفق سرزمین‌مان ایران را معرفی کند، برای این روزها که همه جا حرف از زنان است.»
حضور نداشتن زنان در بیلبورد میدان ولیعصر پیش از این هم واکنش‌برانگیز شده بود، زمانی که در سال 1397 تصویری با موضوع «جوانان و جوان‌گرایی» روی این بیلبورد منتشر شد و زیر آن نوشته شده بود: «وطن به دست جوانان سرفراز است.» در این تصویر زنان حضور حاشیه‌ای داشتند. ١٠ مرد هرکدام مشغول فعالیت بودند و تنها دو زن پشت به دوربین قرار گرفته بودند. زمانی که در بیلبورد حمایتی تیم‌ملی در جام‌جهانی هیچ زنی حضور نداشت، آن زمان هم واکنش‌ها آنقدر بالا گرفت که درنهایت چاره‌ای جز تغییر بیلبورد و اضافه‌کردن زنان به آن باقی نماند.
ارسال نظر