چین جای آمریکا را در اتحاد با عربستان می‌گیرد؟

تحریریه پارسینه- حامد کشاورز شاهباز: «دیپلمات»، در 21 و 22 می، وزیر دارایی عربستان سعودی و همتای چینی او مذاکرات خود را با تاکید بر تقویت مشارکت در زمینه هایی همچون هوش مصنوعی، انرژی های تجدیدپذیر و شهرهای هوشمند به پایان رساندند. این گفتگو در ادامه برنامه ایجاد «مشارکت راهبردی جامع» است در دسامبر 2023 توسط توسط محمد بن سلمان ولیعهد عربستان و شی جین پینگ رئیس جمهور چین اعلام شده بود.

پیش از آن، در مارس 2023، چین نقش میانجیگری بسیار مهمی را در نزدیک کردن عربستان و ایران ایفا کرده بود. عربستان سعودی در اوت 2023 به گروه غیررسمی بریکس، متشکل از چین، برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی دعوت شد. ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) که با چشم انداز 2030 سعودی ها همسو است، سرمایه گذاری قابل توجهی ساخته و به تلاش ریاض برای تنوع بخشیدن به اقتصاد نفتی عربستان، کمک خواهد کرد.

این فرصت‌ها فضای زیادی را برای رشد و نوسازی در اختیار عربستان سعودی قرار داده است. در پس‌زمینه، پادشاهی سعودی تلاش می‌کند که بین منافع اقتصادی کوتاه‌مدت چین و اتحاد راهبردی طولانی‌مدت خود با ایالات متحده که برای امنیت آن ضروری است، تعادل ایجاد کند.

حضور رو به رشد چین در منطقه خلیج فارس بازتابی از اهداف راهبردی این کشور است که شامل تامین امنیت منابع انرژی، کسب نفوذ و ایجاد روابط سیاسی و اقتصادی نزدیکتر با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس می شود. چین یکی از بزرگترین خریداران نفت از کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی است.

ابتکار کمربند و جاده چین که شامل سرمایه گذاری های قابل توجهی در بنادر، زیرساخت ها و لجستیک با هدف افزایش اتصال و بهبود مسیرهای تجاری است، به شدت به خلیج فارس متکی است. همه اعضای شورای همکاری خلیج فارس اسناد همکاری مربوط به این ابتکار را امضا کرده اند. ایران نیز در یک نقطه نادر همگرایی بین تهران و رقبایش در خلیج فارس، چنین کاری کرده است.

چین ممکن است بتواند از طریق روابط راهبردی و سرمایه گذاری خود با کشورهایی مانند عربستان سعودی، شکل گیری نظم جهانی چند قطبی را که یکی از اهداف اعلام شده آن است، تسهیل کند. همکاری چین با کشورهای حاشیه خلیج فارس نشان دهنده دور شدن از هژمونی ایالات متحده و رفتن به سمت مراکز متنوع قدرت جهانی است.

در میان این روابط در حال تحول، ایالات متحده یک شراکت راهبردی طولانی مدت با عربستان سعودی را ادامه می دهد که مشخصه آن داشتن پایگاه های نظامی و همکاری گسترده در زمینه مسائل امنیتی و اطلاعاتی است. اتحاد عربستان و آمریکا عمیقاً ریشه در تاریخ دارد و با همکاری اقتصادی و نظامی قابل توجهی مشخص می شود.

اقتصاد عربستان سعودی همچنان به شدت به آمریکا وابسته است زیرا فروش نفت این کشور با دلار آمریکا انجام می شود و واحد پول آن به دلار، یک نرخ ثابت است. اقتصاد آن بیش از هرچیزی به این درآمد وابسته است. در نتیجه، اقتصاد عربستان به طور مستقیم تحت تأثیر قدرت دلار آمریکا و وضعیت بازار جهانی نفت قرار دارد.

واشنگتن از عربستان سعودی به عنوان متحدی مهم در حفظ ثبات خاورمیانه یاد می کند. عربستان سعودی همچنین در طول تاریخ از تضمین های امنیتی ایالات متحده به ویژه در برابر ایران و دیگر دشمنان منطقه ای برخوردار بوده است. چین هنوز توانایی یا تمایلی برای گرفتن پیشی گرفتن از آمریکا در این ظرفیت نشان نداده است، به ویژه با توجه به روابط نزدیک پکن با ایران.

چین به طور سنتی از سیاست عدم مداخله در خاورمیانه پیروی می کند و فاقد زیرساخت های نظامی گسترده ای است که آمریکا در منطقه دارد. تعامل نظامی چین در خلیج فارس در حال حاضر محدود به عملیات ضد دزدی دریایی و فروش تسلیحات است که فاصله زیادی با چتر امنیتی جامع ارائه شده توسط آمریکا دارد.

می توان همکاری عربستان سعودی با چین را یک مورد کوتاه مدت دانست که عمدتاً به دنبال دستیابی به دستاوردهای اقتصادی فوری و همکاری در زمینه انرژی است. این همکاری شامل پیمان‌های تجاری، ترتیبات سرمایه‌گذاری، و سرمایه‌گذاری مشترک زیرساختی همسو با ابتکار کمربند و جاده چین می‌شود. در حالی که این سرمایه‌گذاری‌ها چشم‌اندازی برای تنوع و توسعه اقتصادی در عربستان سعودی ارائه می‌کنند، اما ممکن است عمق پایداری را که در روابط ریاض با واشنگتن یافت می‌شود، نداشته باشند. موضع چین مبنی بر عدم مداخله در امور داخلی سایر کشورها، نگرانی های امنیتی ضروری عربستان را برطرف نمی کند. ریاض ایران را به عنوان یک دشمن منطقه ای مهم می بیند که از طریق برنامه هسته ای خود و حمایت از گروه های نیابتی در کشورهایی مانند یمن، لبنان و سوریه تهدیدهایی را ایجاد می کند.

آمریکا در آستانه امضای یک پیمان دفاعی دوجانبه مهم با عربستان سعودی است که تعهد امنیتی این کشور به ریاض را به میزان قابل توجهی تقویت خواهد کرد. انتظار می‌رود که این پیمان شامل تضمین‌های رسمی ایالات متحده برای دفاع از پادشاهی سعودی و دسترسی عربستان به سلاح‌های پیشرفته آمریکایی باشد. در مقابل، عربستان سعودی خرید تسلیحات خود از چین را متوقف می کند و سرمایه گذاری پکن در این کشور را محدود می کند.

با توجه به رقابت آشکار چین و آمریکا، توجه به جهت گیری ژئوپلیتیکی عربستان بسیار مهم است. تغییر پویایی و بافت تاریخی تنها دو عاملی است که بر موضع عربستان سعودی تأثیر می گذارد. دیپلماسی چین این پتانسیل را دارد که با ارائه انگیزه های اقتصادی که به عربستان برای دستیابی به اهداف کوتاه مدت خود کمک می کند، وضعیت را تغییر دهد.

با این حال، چین ممکن است نتواند با اتحاد امنیتی و همکاری های عمیق عربستان و آمریکا برابری کند. در نتیجه، بعید به نظر می رسد که ارتباط طولانی مدت و گسترده ریاض با واشنگتن جایگزین شود، هرچند انتظار می رود همکاری اقتصادی با چین ادامه یابد و حتی رشد کند. حفظ موقعیت استراتژیک آینده عربستان سعودی مستلزم حفظ توازن بسیار دقیق بین این دو قدرت است که به سعودی ها اجازه می دهد از امکانات اقتصادی و در عین حال حفظ شراکت های امنیتی حیاتی استفاده کند.